Przeszukania pomieszczeń w sprawach o posiadanie broni - prawidłowość, obowiązki i uprawnienia osoby u której dokonuje się przeszukania

Przeszukania pomieszczeń w sprawach o posiadanie broni - prawidłowość, obowiązki i uprawnienia osoby u której  dokonuje się przeszukania

Nieraz w mediach słyszy się o spektakularnych przeszukaniach pomieszczeń osób podejrzanych o nielegalne posiadanie broni palnej. W informacji słyszymy najczęściej, iż w mieszkaniu XY-letniego mieszkańca Z znaleziono kilkadziesiąt sztuk broni palnej i amunicji i zabezpieczono. Następnie pojawia się informacja, iż niefortunny posiadacz będzie miał postawione zarzuty. Powyższe wiadomości medialne są oczywiście nastawione na rozgłos i nie przedstawiają rzeczywistości obiektywnie. Destrukty, które najczęściej są zabezpieczane określa się niejako z góry jako broń, zaś przy okazji zaboru przedmiotów potencjalnie niebezpiecznych, do ekspertyzy trafiają przedmioty czy substancje, które w sposób oczywisty nie mogą być za takowe uznane. 

Ponadto o ile przeszukanie i znalezienie podejrzanie wyglądających przedmiotów z zasady zawsze wiąże się z rozgłosem, o tyle właściwie nie mówi się o prawidłowości i legalności dokonania samej czynności . Co więcej, przeważnie osoby poszukiwane nie mają pojęcia jak powinno ono wyglądać oraz jakie mają prawa w trakcie wykonywania powyższej czynności. 

Zaczynając od podstaw przeszukanie pomieszczeń reguluje art. 219 §1 k.p.k. wskazujący, iż „w celu wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, a także w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym, można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy tam się znajdują”. Literalna wykładnia wskazanego przepisu wskazuje, iż przeszukanie pomieszczeń może być dokonane, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy, że w przeszukiwanym miejscu organy ścigania znajdą  interesujące je przedmioty, które będą mogły stanowić dowód w sprawie. Przedmioty, którym potencjalnie można przypisać cechy broni są tutaj idealnym przykładem, gdyż iż zabezpieczenie oraz przedstawienie jako dowodu rzeczowego jest właściwie istotą wszczęcia postępowania o posiadanie broni. Przy tym, jak wskazałem, koniecznym jest wystąpienie drugiej z przesłanek przeszukania pomieszczeń w postaci „uzasadnionych podstaw”. W praktyce to np. denuncjacja przez nielubianego sąsiada, członka dalszej rodziny, czy dokonywanie podejrzanych zakupów z portali aukcyjnych jest wystarczająca do inicjacji postępowania.

Procedurę przeprowadzenia czynności oraz podmioty do tego uprawnione reguluje art. 220 k.p.k. W praktyce najczęściej przeszukaniem zajmuje się Policja, przy tym do wykonania czynności nie przychodzi jeden policjant, ale kilku. Zdarza się, że funkcjonariusze od razu zjawiają się w asyście „Patrolu saperskiego”, nieraz przeszukanie odbywa się bez jego udziału, a przy zlokalizowaniu materiałów niebezpiecznych tego rodzaju specjaliści są wzywani do ad hoc do zabezpieczenia ww. przedmiotów. 

Zgodnie z art. 220 §2 k.p.k. zasadą jest dokonanie przeszukania na podstawie postanowienia sądu bądź prokuratora. Postanowienie to przed przeszukaniem powinno być doręczone osobie u której ma zostać przeprowadzona czynność. Zgłębiając się do treści wskazanego orzeczenia powinny się w nim znaleźć informacje o przesłankach uzasadniających przeprowadzenie czynności. Przy tym należy pamiętać, iż nie jest prawidłowym wydawania postanowienia właściwie w próżnię, z szerokim określenie poszukiwanych przedmiotów. Odsyłam tutaj do komentarza: „Niedopuszczalne jest wydanie postanowienia o przeszukaniu bez dokładnego wskazania (określenia) poszukiwanej rzeczy, poprzestając na poleceniu znalezienia np. „rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie" (zob. J. Grajewski, w: Grajewski, KPK. Komentarz, t. I, 2003, s. 566). Taki sposób określenia przedmiotu przeszukania (nierzadki zresztą w praktyce) powoduje, że de facto, to nie organ podejmujący decyzję o przeszukaniu, ale organ wykonujący tę czynność decyduje o tym, jaka rzecz może stanowić dowód w sprawie, a przez to podlegać zajęciu. W sprawie Buck przeciwko Niemcom ETPC podkreślił, że ogólny i szeroki zakres decyzji o przeszukaniu oznacza, że nie ogranicza się ona do tego co było nieodzowne z uwagi na okoliczności sprawy, co w konsekwencji sprawia, że taka decyzja narusza warunek konieczności przeszukania, stanowiąc nieproporcjonalną ingerencję w chronione art. 8 ust. 1 EKPC prawo do prywatności [zob. B. Gronowska, Wyrok ETPC w Strasburgu z 28.4.2005 r. w sprawie Buck przeciwko Niemcom, Prok. i Pr. 2005, Nr 9, s. 167 oraz § 45–50 orz. ETPC–Izba (sekcja I) z 9.12.2004 r., w sprawie 41872/98 Van Rossem przeciwko Belgii, Pal. 2005, Nr 3–4, s. 185].” (Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. prof. dr hab. Jerzy Skorupka, wyd. 2 , 2016, Legalis). Sformułowanie uzasadnienia ww. postanowienia ogólnie jest podstawa do jego zaskarżenia. 

Zasada zasadą, jednak od wskazanego trybu przewidziano wyjątek w postaci przypadków niecierpiących zwłoki. Dla powyższych sytuacji, które nie zostały zdefiniowane i moim zdaniem dają organom ścigania nieuzasadnioną przewagę nad przeszukiwanym przewidziano tryb nadzwyczajny. Dla jego legalności wystarczy, aby organ dokonujący przeszukania okazał przeszukiwanemu nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową. Dopiero po przeszukaniu organ zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Zatwierdzenie następuje w formie postanowienia, które winno być doręczone osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na zgłoszone do protokołu żądanie tej osoby. O prawie zgłoszenia takiego żądania do protokołu przeszukiwany musi zostać pouczony. Oczywiście zachęcam do składania powyższego, aby zbadać legalność działania organów ścigania i mieć możliwość do zaskarżenia powyższego. Pamiętajmy, iż zgodnie z art. 168a k.p.k. dowód jest niedopuszczalny, gdy został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego czynności służbowych. Dotyczy to bezpośrednio dowodu pochodzącego z „nielegalnego” przeszukania. Przy tym termin 7 dni na doręczenie postanowienia to bardzo krótki termin, zaś niedopełnienie wskazanego obowiązku i brak zatwierdzenia przeszukania w przewidzianym czasie powoduje konieczność zwrotu zatrzymanych przedmiotów. 

Postanowienie o przeszukaniu z początku 2017 roku. W tym przypadku przeszukanie w poszukiwaniu amunicji zakończyło się znalezieniem i zajęciem innych potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów nieobjętych postanowieniem

Przeszukiwania z zasady dokonuje się w dzień. Porą nocną w rozumieniu k.p.k. jest okres pomiędzy godziną 22:00 a 6:00 rano, zaś przeprowadzenie czynności może być wtedy dokonane jedynie w przypadkach niecierpiących zwłoki. Jednakże przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić również nocą. Korelacja powyższego oraz praktyka wskazuje, iż czynność przeważnie przeprowadzana jest rano, w godzinach 6:00-9:00 w zależności od powagi sytuacji i gorliwości funkcjonariuszy.

Przed rozpoczęciem przeszukania osoba, u której ma nastąpić czynność powinna zostać poinformowana o celu czynności i wezwana do wydania czynności. Wydanie żadnych przedmiotów teoretycznie uniemożliwia organowi przeszukanie. Niedopuszczalnym jest poszukiwanie innych przedmiotów niż wskazane w postanowieniu o przeszukaniu. Tym niemniej, jeżeli przeszukiwanie zostanie dokonane, nie oznacza to, że nie można zatrzymać innych przedmiotów niż wskazane w postanowieniu. Jeżeli w czasie przeszukania zostały znalezione, niejako przy okazji, przedmioty mogące stanowić dowód innego przestępstwa, podlegające przepadkowi lub których posiadanie jest zabronione, podlegają one zatrzymaniu (art. 228 § 2 k.p.k.). Doskonale wskazuje to, iż dobrowolne wydanie przedmiotów, których żąda Organ jest korzystne i powinno chronić przed przewróceniem mieszkania do góry nogami przez organy skierowane do dokonania czynności.

Gdy osoba, u której ma być przeprowadzone przeszukanie, nie wydaje dobrowolnie przedmiotów organ przystępuje do czynności. Podczas przeszukania może obecny być przeszukujący oraz osoba przez niego przybrana. Analogicznie, osoba u której dokonuje się przeszukania ma prawo do wskazana jeszcze jednej osoby, która będzie obecna przy czynności. Zachęcam do korzystania z tego prawa, o którym przeszukiwany powinien być pouczony. Warto przy tym korzystać w takiej sytuacji z obecności osoby kompetentnej, rady prawnego, czy adwokata, który dopilnuje legalności czynności dokonywanych przez organy ścigania, a przy tym spojrzy na czynność w sposób „trzeźwy”. W praktyce osoby, u których dokonuje się przeszukania są zaskoczone sytuacją i zdane na łaskę i niełaskę policji czy prokuratora. 

Warto również pamiętać, iż organy prowadzące przeszukanie są obiektywne jedynie tylko z formalnie. W praktyce w przypadku skierowania do sądu aktu oskarżenia będą one zasiadać po przeciwnej stronie Sali sądowej i dążyć do otrzymania rozstrzygnięcia korzystnego dla siebie. W tym kontekście należy pamiętać aby nie spoufalać się z nimi oraz nie udzielać informacji na własna rękę bez obecności pełnomocnika. 

Z czynności przeszukania sporządza się protokół. W niniejszym opracowaniu pomijam regulacje szczególne dotyczące przedmiotów zawierających informacje niejawne, bądź informacje objęte tajemnica zawodową, gdyż znalezienie powyższych jest raczej zjawiskiem incydentalnym. Zainteresowanych odsyłam do regulacji art. 225-226 k.p.k. Ponadto nie zagłębiam się w omawianie protokołu z przeszukania oraz postępowania z przedmiotami zajętymi w trakcie czynności. Będzie to stanowiło przedmiot odrębnego wpisu.

Pozdrawiam

Tomasz Duda